मान्सून पॅटर्न बदलला; दिवसाचं बाष्पीभवन, रात्रीचा पावसाचा कहर, शेतकरी हवालदिल

माणदेश एक्सप्रेस न्युज | परभणी/औरंगाबाद :
मराठवाड्यात गेल्या दहा दिवसांत (१२ ते २३ सप्टेंबरदरम्यान) झालेल्या मुसळधार पावसामुळे शेतकरी अक्षरशः उध्वस्त झाले आहेत. विभागातील तब्बल ३९५ मंडळांत अतिवृष्टी झाली असून, २४ लाख हेक्टरवरील खरीप पिकांचे प्रचंड नुकसान झाले आहे. दिवस चांगलाच उन्हाळा दाखवत असतानाच रात्री अचानक ढगफुटीसारखा पाऊस कोसळण्याचा पॅटर्न आता नियमित होत चालला आहे. या बदलत्या हवामानामुळे पिकेच नव्हे, तर जनावरांचा बळी, घरांचे नुकसान आणि शेतकऱ्यांच्या संसाराचा उध्वस्त होण्याचा धोका वाढला आहे.

गेल्या दहा दिवसांचा पाऊस चिंताजनक पद्धतीने झाला आहे. दिवसा प्रचंड बाष्पीभवन होत असल्याने आकाश ढगाळते; परंतु रात्री अचानक डाऊनरफ्ट (थंड हवेचा झोत) होऊन मुसळधार पाऊस कोसळतो. हवामान तज्ज्ञ प्रा. किरणकुमार जोहरे यांनी सांगितले की, हिमालयाच्या दिशेने वाढणारे तापमान आणि हवेतील आर्द्रता हा या बदलत्या पॅटर्नमागचा मुख्य घटक आहे.

“दिवसा वेगाने बाष्पीभवन होऊन ढग तयार होतात. रात्री डाऊनरफ्टमुळे ते एकाचवेळी खाली येतात आणि ढगफुटीसारखा पाऊस होतो.”
— प्रा. किरणकुमार जोहरे, हवामान तज्ज्ञ

१२ ते २३ सप्टेंबरदरम्यान मराठवाड्यात शेकडो मंडळांत झालेली अतिवृष्टी ही पिकांच्या मोठ्या संकटाची साक्ष आहे.

ही आकडेवारी स्पष्ट करते की फक्त दहा दिवसांत शेकडो मंडळांवर मुसळधार पावसाचा कहर झाला आहे.

हवामान पॅटर्नमध्ये झालेल्या बदलांचा परिणाम म्हणून २०२० पासून आतापर्यंत मराठवाड्याला तीन वेळा ‘ओला दुष्काळ’ भोगावा लागला आहे. या पाच वर्षांत ४२ तालुक्यांतील खरीप हंगाम वारंवार झालेल्या ढगफुटीमुळे वाया गेला आहे. यंदाच्या अतिवृष्टीने हीच शोकांतिका पुन्हा उभी केली आहे.

मराठवाड्यासाठी अचूक हवामान अंदाज देणारी स्वतंत्र यंत्रणा उभी करण्याची मागणी वारंवार केली जात आहे. केंद्र सरकारने एक्स-बॅण्ड डॉप्लर रडार बसविण्याचा निर्णय घेतला होता, त्यासाठी जागाही निश्चित करण्यात आली होती. मात्र, तो निर्णय अद्याप अंमलात आलेला नाही. यामुळे शेतकऱ्यांना हवामानाचा अचूक अंदाज मिळत नसल्याने ते सतत हवालदिल होत आहेत.

हवामान तज्ज्ञांच्या मते—

• हिमालयाच्या भागात वाढलेले तापमान,

• हवेतील वाढलेली आर्द्रता,

• दिवसा होणारे वेगवान बाष्पीभवन,

• रात्री होणारा डाऊनरफ्ट (थंड हवेचा झोत)

…हे घटक मराठवाड्यात ढगफुटीसारखा पाऊस कोसळण्यास कारणीभूत आहेत.

मराठवाड्यातील शेतकरी सलग काही वर्षांपासून ढगफुटी व अतिवृष्टीचा फटका सोसत आहेत. पिके, जनावरे, घरे, संसार उद्ध्वस्त होत आहेत. पंचनामे जलदगतीने सुरू असले तरी शेतकऱ्यांना तातडीने दिलासा मिळाल्याशिवाय या नैसर्गिक आपत्तीचा ताण कमी होणार नाही.

वैज्ञानिकांनी ढगफुटीमागची कारणे स्पष्ट केली असली तरी धोरणात्मक उपाययोजना, शेतकऱ्यांसाठी विमा व मदत योजना, तसेच अचूक हवामान अंदाजयंत्रणा उभी करणे हीच खरी गरज आहे. अन्यथा मराठवाडा ढगफुटीचा प्रदेश म्हणूनच ओळखला जाईल.